Γιατί η ανακάλυψη του τάφου της Κλεοπάτρας θα ξαναγράψει την ιστορία

 

Οι πρόσφατες ανακοινώσεις για την πιθανή ανεύρεση του τάφου της Κλεοπάτρας είναι ο ορισμός του καλού timing. Ιδιαίτερα για τον πολύ ιδιαίτερο εκείνο κλάδο της αρχαιολογίας που ονομάζεται Αιγυπτιολογία.

Οι Αιγυπτιολόγοι, λοιπόν, γιορτάζουν φέτος τα εκατό χρόνια από την ανακάλυψη του τάφου του Τουταγχαμών και τώρα ίσως έχουν στα χέρια τους μια ακόμη σημαντική αρχαιολογική ανακάλυψη, ίσως τη σημαντικότερη όλων των εποχών.

Οι πρόσφατες ανασκαφές αποκάλυψαν μια σήραγγα κάτω από το ναό Taposiris Magna, δυτικά της αρχαίας πόλης της Αλεξάνδρειας, η οποία εικάζεται ότι θα μπορούσε να οδηγεί στον τάφο της βασίλισσας Κλεοπάτρας.

Εάν είναι πράγματι έτσι απομένει να φανεί στην πορεία, αλλά μια τέτοια ανακάλυψη δεν θα πρόσθετε μόνο χιλιάδες σελίδες στα αρχαιολογικά συγγράμματα, αλλά θα ξανάγραφε εν μέρει την ιστορία του αρχαίου κόσμου.

Σύμφωνα με τον αρχαίο Έλληνα συγγραφέα Πλούταρχο, ο οποίος έγραψε τη βιογραφία του τελευταίου συζύγου της Κλεοπάτρας, του Ρωμαίου στρατηγού Μάρκου Αντώνιου και είναι υπεύθυνος για τη μεγαλύτερη και λεπτομερέστερη αφήγηση των τελευταίων ημερών της βασιλείας της Κλεοπάτρας, τόσο ο Αντώνιος όσο και η Κλεοπάτρα θάφτηκαν μέσα στο μαυσωλείο της Κλεοπάτρας.

Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, την ημέρα που ο Οκταβιανός και οι δυνάμεις του εισέβαλαν στην Αίγυπτο και κατέλαβαν την Αλεξάνδρεια, ο Αντώνιος έπεσε στο ξίφος του, πέθανε στην αγκαλιά της Κλεοπάτρας και στη συνέχεια ενταφιάστηκε στο μαυσωλείο. Δύο εβδομάδες αργότερα, η Κλεοπάτρα πήγε στο μαυσωλείο για να κάνει σπονδές και αυτοκτόνησε με τρόπο που παραμένει άγνωστος. Δεν τη δάγκωσε το φίδι, αυτό ξέρουμε ότι είναι ένας δημοφιλής πλην ψευδής μύθος. Είναι εντελώς απίθανο να πρόλαβε ένα φίδι να σκότωσε τρεις ανθρώπους -την Κλεοπάτρα και τις δύο υπηρέτριές της- μέσα σε λίγα λεπτά, όπως υποτίθεται ότι συνέβη. Πέθανε πάντως και στη συνέχεια ενταφιάστηκε και αυτή στο μαυσωλείο.

Τις ημέρες που ακολούθησαν, ο γιος του Αντώνιου, Μάρκος Αντώνιος Άντυλλος, αλλά και ο γιος της Κλεοπάτρας από τον Ιούλιο Καίσαρα, Πτολεμαίος XV Καίσαρας (επίσης γνωστός ως Καισαρίων, «μικρός Καίσαρας» δηλαδή), δολοφονήθηκαν από τις ρωμαϊκές δυνάμεις και μπορεί επίσης να έχουν ενταφιαστεί εκεί.

Αν το μαυσωλείο της Κλεοπάτρας δεν έχει ήδη εξαφανιστεί κάτω από τα νερά της Μεσογείου μαζί με το μεγαλύτερο μέρος της ελληνιστικής πόλης της Αλεξάνδρειας και βρεθεί τελικά, θα πρόκειται για μια άνευ προηγουμένου αρχαιολογική ανακάλυψη.

Ενώ οι τάφοι πολλών πασίγνωστων ιστορικών ηγεμόνων υπάρχουν και τους ξέρουμε και τους βλέπουμε -το μαυσωλείο του Οκταβιανού Αυγούστου, του θανάσιμου εχθρού του Αντώνιου και της Κλεοπάτρας, στη Ρώμη, για παράδειγμα– το περιεχόμενό τους έχει λεηλατηθεί και χαθεί πριν από αιώνες.

Μια αξιοσημείωτη εξαίρεση είναι ο τάφος του Φιλίππου Β΄ της Μακεδονίας, του πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που αποκαλύφθηκε στη Βεργίνα. Ο τάφος βρέθηκε άθικτος και αυτό επέτρεψε κάτι πολύ σπάνιο: Η επιστημονική έρευνα πάνω στο περιεχόμενό του προσέθεσε απίστευτα στοιχεία στις γνώσεις μας για τα μέλη της βασιλικής οικογένειας της Μακεδονίας και την αυλή τους.

Το ίδιο θα ίσχυε αν ο τάφος της Κλεοπάτρας ανακαλυπτόταν και βρισκόταν άθικτος. Ο όγκος των νέων πληροφοριών που θα μπορούσαν να αντλήσουν οι Αιγυπτιολόγοι, οι κλασικιστές, οι ιστορικοί και οι αρχαιολόγοι από το περιεχόμενό του θα ήταν τεράστιος. Δεν υπάρχει επιστήμη που να μην θέλει τη νεκρή βασίλισσα στα χέρια της.

Ως επί το πλείστον, οι γνώσεις μας για την Κλεοπάτρα και τη βασιλεία της προέρχονται από αρχαίες ελληνικές και ρωμαϊκές λογοτεχνικές πηγές, που γράφτηκαν μετά το θάνατό της και είναι κατά κανόνα εχθρικές προς την Αιγύπτια βασίλισσα. Εξού και η εικόνα της πανούργας και ραδιούργας και πανέμορφης πλανεύτρας νεαρής, που ξέρουμε και από τις κινηματογραφικές μεταφορές των πληροφοριών αυτών.

Και μπορεί η Ελίζαμπεθ Τέιλορ να την έπαιξε πολύ ωραία, όμως άλλο η Ελίζαμπεθ και άλλο η πραγματική Κλεοπάτρα.

Για παράδειγμα, δεν έχουμε πολλά -έως καθόλου- στοιχεία που να αποκαλύπτουν την αιγυπτιακή οπτική γωνία για την Κλεοπάτρα και τη βασιλεία της, αλλά αυτά που έχουμε, όπως τιμητικά ανάγλυφα στους ναούς που έχτισε και αναθήματα που της αφιέρωναν οι υπήκοοί της μάς δίνουν μια πολύ διαφορετική εικόνα για αυτήν.

Η Ελίζαμπεθ δεν θα μπορέσει να την ξαναπαίξει, όμως σε μελλοντικές ταινίες ίσως τόσο η φιγούρα όσο και η ιστορία της διάσημης βασίλισσας να είναι εντελώς διαφορετική.

Ποια ήταν πραγματικά η Κλεοπάτρα; Και κυρίως από πού ήταν;

Μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί τάφος άλλου Πτολεμαίου ηγεμόνα. Πιστεύεται ότι όλοι βρίσκονταν στην ανακτορική συνοικία της Αλεξάνδρειας και πλέον είναι κάτω από τη θάλασσα μαζί με το υπόλοιπο τμήμα της πόλης.

Η αρχιτεκτονική και τα υλικά περιεχόμενα του τάφου και μόνο θα κρατούσαν απασχολημένους τους ιστορικούς για δεκαετίες και θα παρείχαν πρωτοφανείς ποσότητες πληροφοριών για την πτολεμαϊκή βασιλική λατρεία και τη συγχώνευση του μακεδονικού και του αιγυπτιακού πολιτισμού.

Αλλά αν υπήρχαν και τα λείψανα της Κλεοπάτρας, θα μπορούσαν να μας πουν πολλά περισσότερα, συμπεριλαμβανομένης της πραγματικής αιτίας του θανάτου της, της φυσικής της εμφάνισης, ακόμη και να απαντήσουν στο ακανθώδες ερώτημα της φυλετικής της προέλευσης.

Υπάρχουν εικασίες ότι η Κλεοπάτρα ήταν μαύρη Αφρικανή. Και παρότι αναφέρεται ως απόγονος του Μακεδόνα συντρόφου του Αλέξανδρου, Πτολεμαίου Α', στην πραγματικότητα τους χώριζαν οκτώ γενιές.

Και ενώ επί έξι από αυτές, οι Πτολεμαίοι ηγεμόνες της Αιγύπτου παντρεύονταν γυναίκες από τη Μακεδονία για να κρατήσουν καθαρή τη γραμμή διαδοχής, από τον προπάππου της Κλεοπάτρας και μετά τα πράγματα άλλαξαν και μπερδεύτηκαν πάρα πολύ. Και ο πατέρας της εξάλλου, είχε πολλές συζύγους, όχι όλες μακεδονικής καταγωγής. Ίσως και καμία...

Το δε γεγονός ότι η Κλεοπάτρα ήταν η πρώτη Πτολεμαία ηγέτης που μιλούσε άπταιστα και χρησιμοποιούσε ευρέως την αιγυπτιακή γλώσσα πέραν της καθιερωμένης ελληνικής, υποδηλώνει ίσως μια σύνδεση με τη μητέρα της, που μπορεί να ήταν Αιγύπτια. Δεν ξέρουμε. Θα μάθουμε, όμως, αν βρούμε και αν ανοίξουμε τον τάφο.

Υπάρχουν και κάποιοι που δεν είναι τόσο ενθουσιώδεις με την προοπτική αυτή.

Από τον Τουταγχαμών, που κατά τη μεταφορά της μούμιας του χάθηκε το γεννητικό του όργανο, μέχρι τους απλούς αρχαίους Αιγύπτιους των οποίων οι μούμιες έχουν βρεθεί ανά τους αιώνες, υπάρχει μια μακρά και δυσάρεστη ιστορία κακοδιαχείρισης και κακομεταχείρισης των λειψάνων.

Η εποχή που οι μούμιες ξετυλίγονταν για να ψυχαγωγηθούν οι καλεσμένοι στα βικτοριανά δείπνα έχουν ευτυχώς παρέλθει, όμως η ανησυχία για τη σωστή μεταχείριση των προγόνων μας παραμένει και αυξάνεται.

Ενώ η ανακάλυψη του τάφου της Κλεοπάτρας θα ήταν ανεκτίμητη για τους Αιγυπτιολόγους και άλλους μελετητές, είναι πρέπον να αρνηθούμε στην ταλαίπωρη βασίλισσα το δικαίωμα να απολαύσει στο θάνατο την ειρήνη και την ιδιωτικότητα που δεν είχε στη ζωή;

Τέτοιες θυσίες πάνε με τη δουλειά. Η Κλεοπάτρα, απ' όλους τους βασιλείς της ιστορίας, ήταν εκείνη που κατάλαβε πολύ νωρίς ότι η δουλειά αυτή δεν είναι καθόλου εύκολη και πάντως δεν αποτελείται μόνο από αφρόλουτρα σε γάλα γαΐδάρας.